უკრაინაში რუსეთის ღია სამხედრო აგრესიამ ფაქტობრივად მთელი მსოფლიოს დაუფარავი შოკი გამოიწვია. ყველაზე ავტორიტეტული ექსპერტებისთვისაც რთულად დასაჯერებელი იყო, რომ კრემლი ასეთ ნაბიჯზე წავიდოდა. თუ ომამდე რუსეთთან კონსტრუქციული ჩართულობა ცალკეულ ევროკავშირის წევრებს უქმნიდათ ილუზიას, რომ რუსეთი, როგორც რაციონალურ აქტორს შეეფერება, უფრო დამყოლი იქნებოდა და მიზანმიმართულად არ გამოუთხრიდა ძირს ურთიერთსასარგებლო ეკონომიკურ თანამშრომლობას, იმედგაცრუებულები დარჩნენ. გამოდის, რომ რუსეთმა არა მარტო ომი დააბრუნა ევროპაში, არამედ უნდობლობაც, არა საკუთრივ სახელმწიფოებს შორის, არამედ ეჭვქვეშ დააყენა რაციონალურობა, რწმენა, რომ მეორე სახელმწიფო ან ლიდერი არ გააკეთებს იმას, რასაც პირველი მის ადგილას არ გააკეთებდა.

უნდობლობისა და იმედგაცრუებას მოჰყვა უპრეცედენტო რეაქცია ევროკავშირის მხრიდან – როგორც ერთსულოვნების, ისე დახმარების მზაობის მხრივ. 2022 მარტში ევროკავშირის წევრი ქვეყნების მთავრობის მეთაურთა არაფორმალურ შეხვედრაზე შემუშავებულ დეკლარაციაში ნათლად გამოიკვეთა ევროკავშირის მიერ საერთაშორისო სამართლის პრინციპებზე დაფუძნებული საერთაშორისო წესრიგის დაცვაში საკუთარი როლის არა მხოლოდ ახლებური გააზრება, არამედ იმ ფაქტის გაცნობიერება, რომ გაერთიანების შესაძლებლობები მნიშვნელოვნადაა აცდენილი იმ საჭიროებებსა და გამოწვევებს, რომლებსაც დინამიური საერთაშორისო უსაფრთხოების გარემო წარმოშობდა. სამხედრო ბიუჯეტის ზრდისა და შესაძლებლობების განვითარების კვალდაკვალ, აქცენტი გაკეთდა ნატო-ევროკავშირის თანამშრომლობის გააქტიურებაზე და ხაზგასმით იყო აღნიშნული, რომ ევროკავშირის გაზრდილი როლი უსაფრთხოების სექტორში იქნება ნატოს შემავსებელი და არა ჩამნაცვლებელი²². აღსანიშნავია, რომ მსგავს ტექსტს შეიცავს აშშ-ის ახალი ეროვნული უსაფრთხოების სტრატეგიაც, რომელშიც ნათლად ჩანს, რომ აშშ მიესალმება ევროპის ძალისხმევას ამ მიმართულებით ²³. საინტერესოა, რომ უფრო პრაქტიკული კუთხით, ევროპელმა ლიდერებმა ყურადღება გაამახვილეს ე.წ. „ენეიბლერებზე“ კერძოდ, საჰაერო ტანკერებზე, მაღალ სიმაღლეზე ოპერირებად დრონებზე, საჰაერო სატრანსპორტო ხომალდებზე, ასევე საჰაერო და სარაკეტო თავდაცვის სისტემებზე და მათ საჭიროებაზე ²⁴. ამ მხრივ, ევროკავშირის ქვეყნები ტრადიციულად აშშ-ის დახმარებაზე იყვნენ დამოკიდებულნი და ეს კარგად გამოჩნდა საფრანგეთის თაოსნობით 2012 მალიში განხორციელებული ოპერაციის მიმდინარეობისას. ევროპული საბჭოს დეკლარაციამ ნათლად აჩვენა, რომ მთავრობის ლიდერები მზად იყვნენ, ხელშესახებ შედეგზე გასულიყვნენ სამხედრო სფეროში შეუსაბამობების აღმოფხვრისთვის.

ომი უკრაინის წინააღმდეგ ეფექტიან რეაგირებას მოითხოვდა, რაც, ცხადია, მნიშვნელოვან რესურსებთან არის დაკავშირებული. მთავარი აქცენტი ბუნებრივია გერმანიაზე იყო და არსებობდა საფუძვლიანი ეჭვები, რომ ასეთი ღია აგრესიის მიუხედავად, გერმანია თავს შეიკავებდა პროექტის „ჩრდილოეთის ნაკადი 2“ შეჩერებისგან. დასავლეთში ჩამოყალიბებული კონსენსუსი, რომელიც სანქციების პაკეტებში, მათ შორის, რუსული ბანკების SWIFT-დან ჩახსნაში გამოიხატებოდა²⁵, აჩვენა, რომ ქვეყნების, მათ შორის, ევროკავშირის წევრების პოზიციები საფრთხის აღქმის კუთხით დაახლოვდა, რამაც მოხსნა თავდაცვით სფეროში ინტეგრაციის გზაზე არსებული პრობლემების ნაწილი მაინც.

მარტში ევროკავშირის მიერ სწრაფი დისლოცირების 5000 კაციანი კონტინგენტის ჩამოყალიბება დაანონსდა, რომელიც ნატოსგან დამოუკიდებლად იმუშავებს. ეს, ბუნებრივია, ხანგრძლივი პროცესის შედეგია, თუმცა მართებული იქნება, ვივარაუდოთ, რომ უკრაინის თემამ პოზიციების შეჯერება მნიშვნელოვნად გაამარტივა ან დააჩქარა. ანონსს თან სდევდა განმარტებაც, რომ აღნიშნული არ უნდა ინტერპრეტირდეს, როგორც ევროპული არმიის ჩამოყალიბება და ეს შენიშვნა უპრიანია, განსაკუთრებით იმ ფონზე, რომ ბევრი ევროპული დედაქალაქი ჯერაც სიფრთხილით ეკიდება ამ ტერმინს. რომი ერთ დღეში არ აშენებულა და ეს კარგადაა გათავისებული ევროპელების მიერ – მიუხედავად ხელსაყრელი მომენტისა, ზედმეტად მიმწოლმა დიპლომატიამ, შესაძლოა, უკუშედეგი გამოიღოს.

მნიშვნელოვან როლს თამაშობს მოსახლეობის განწყობის ცვლილება ევროპის არმიის იდეასთან მიმართებით. იდეა მეტად მიმზიდველი გახდა უკრაინაში მიმდინარე მოვლენების ფონზე. საგულისხმოა, რომ ბრექსითის მიუხედავად, ყველაზე მეტად – 10%-ით გაიზარდა დიდი ბრიტანეთის მოსახლეობის მხარდაჭერა ამ იდეისადმი. ამასთან, ზოგადი დინამიკისგან გამონაკლისებიც არსებობს უნგრეთის, რუმინეთის და საბერძნეთის სახით, სადაც მოსახლეობა ნაკლები ენთუზიაზმით უყურებს ევროპული არმიის იდეას²⁶.

აღსანიშნავია, რომ უკრაინის წინააღმდეგ განხორციელებულმა აგრესიამ უბიძგა დანიას, რომ რეფერენდუმის გზის შეეცვალა საკუთარი 30 წლიანი პოზიცია, კერძოდ, უარი ეთქვა CSDP-ისგან გამოთიშვაზე. ეს ე.წ. ედინბურგის კომპრომისის შედეგია, რომლის საჭიროებაც დანიის მიერ მაასტრიხტის ხელშეკრულების რატიფიკაციის ჩავარდნას მოჰყვა. ბუნებრივია, დანიის ჩართვა საერთო უსაფრთხოების და თავდაცვის პოლიტიკაში მნიშვნელოვან იმპულსს მისცემს იმ ამბიციურ პროექტებს, რომლებიც მიმდინარე წელს ბრიუსელში დაანონსდა. დანიის თემის კონტექსტში, საინტერესოა, ევროკავშირის წევრი ფინეთი და შვედეთის გადაწყვეტილება, რომ საკუთარი უსაფრთხოება ნატოს დაუკავშირონ. ამ გადაწყვეტილებამ, კარგად აჩვენა, რომ ევროკავშირის დონეზე ხელშესახები ძვრების მიუხედავად, ნატოს ფაქტორი არათუ არ შემცირებულა, პირიქით –, ფაქტობრივად, ცივი ომის პერიოდის ნიშნულს დაუბრუნდა.

ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი შედეგი, რაც რუსეთ-უკრაინის ომს მოჰყვა, ეხება ევროკავშირში მიმდინარე დებატებს საერთო საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკის ფარგლებში გადაწყვეტილების მიღების ერთსულოვნების წესის კვალიფიციური უმრავლესობის წესით^* ჩანაცვლების თაობაზე. აღნიშნული თემით სპეკულირება უკრაინის მოვლენებამდე გაცილებით ადრე დაიწყო და მიზეზი გადაწყვეტილებების მიღების მოუქნელი წესი იყო, რაც წლების განმავლობაში CFSP-ში პროგრესს ბლოკავდა. 2019 წელს, კომისიის პრეზიდენტად დანიშვნისთანავე, ურსულა ფონ დერ ლეიენმა ხაზი გაუსვა, რომ საჭირო იყო გეოპოლიტიკური ევროკავშირის ჩამოყალიბება და მუდმივად გამოდიოდა კვალიფიციური უმრავლესობის წესის დამკვიდრების ინიციატივით, თუმცა ინიციატივას გაგრძელება არ მოჰყოლია 2022 წლამდე, ამჯერად კი გაჩნდა იმედი და, რაც მთავარია, მნიშვნელოვანი ლობი, რათა ამ ცვლილებამ ფრთები შეისხას. 2022 წელს, ევროპული საბჭოს პრეზიდენტობისას, ჩეხეთმა მნიშვნელოვანი ძალისხმევა სწორედ ამ მიმართულებით კონკრეტული ნაბიჯების შემუშავებას დაუთმო და ჩამოაყალიბა კითხვარი, რათა ნათლად გამოჩენილიყო, რა სფეროებშია შესაძლებელი ასეთი წესის შემოღება და როგორია თითოეული წევრი სახელმწიფოს პოზიცია²⁷. მთავარი დაბრკოლება CFSP-ში კვალიფიციური უმრავლესობის წესის დამკვიდრებისთვის არის ის ფაქტი, რომ ეს გადაწყვეტილება ერთსულოვნებას მოითხოვს, თუმცა დიდი ქვეყნების, განსაკუთრებით, გერმანიის მტკიცე პოზიციის გათვალისწინებით, კვალიფიციური უმრავლესობით ხმის მიცემის წესის დამკვიდრების პერსპექტივა უფრო რეალური ჩანს ახლა, ვიდრე ოდესმე.

აქვე საჭიროა ხაზი გაესვას, რომ არასწორი იქნება ამ ყოველივეს ერთმნიშვნელოვნად თავდაცვითი გაერთიანებისთვის ნიადაგის მომზადების კუთხით დანახვა. ევროკავშირის ქვეყნების ნაწილის რეაგირების ფორმამ, შესაძლოა, პირიქით, ხელი შეუშალოს ასეთ პერსპექტივას და ამას რამდენიმე მიზეზი აქვს. ევროკავშირის დონეზე მიღწეული შეთანხმებების მიუხედავად, გერმანიამ და პოლონეთმა საკუთარი სამხედრო პოტენციალის ზრდა ევროკავშირის გარეთ არსებული შეიარაღებით, ძირითადად, აშშ-ისა და სამხრეთ კორეის მიერ წარმოებული ტექნოლოგიით გადაწყვიტეს. მიუხედავად იმისა, რომ ევროპამ გაიაზრა სამხედრო მიმართულების ნიველირების რისკები, მათზე რეაგირებას ისინი დიდწილად ისევ ინდივიდუალურად აპირებენ²⁸. კრიზისის პირობებში რაღაც ახლის შექმნას ისინი ამჯობინებენ უკვე არსებული მიმართულებების გაძლიერებას დასჯერდნენ, რომლის შედეგის გაზომვაც უფრო მარტივი იქნება და დახარჯული ფინანსებიც ადვილად გარდაიქმნება გაზრდილ უსაფრთხოების განცდაში.